moraghebat/zayman

مراقبت‌های بهداشتی پس از زایمان

آنچه مورد توجه هر مادرى است این است که هر چه زودتر از ناراحتى‌ها و مشکلات جسمى و روانى دوران حاملگى و زایمان بهبود یابد و به‌حالت طبیعى برگردد. اولین و مهم‌ترین موضوع این است که بدن و اندام مادر به حالت اولیه برگردد و عضلاتى که ضعیف شده، کشیده شده و یا تغییر شکل پیدا کرده‌اند، قدرت و نیر و شکل اولیه خود را به‌دست آورند. بنابراین آشنایى به بهداشت و مراقبت‌هاى مخصوص بعد از زایمان در دوره نفاس 'این دوره به ۶ تا ۸ هفته اول پس از زایمان اطلاق مى‌گردد، دوره‌اى که در آن رحم و سایر قسمت‌هاى دستگاه تناسلى و تولیدمثل زن که در طول آبستنى و زایمان متحمل تغییراتى بوده‌اند به حالت عادى بر مى‌گردند' از نقطه نظر جلوگیرى از عوارض گوناگونى که براى مادران پیش مى‌آید اهمیت فراوان دارد. در این دوره باید به نظافت دست‌ها توجه خاص مبذول داشت. زیرا از این طریق عفونت به دستگاه تناسلی، پستان‌ها و نوزاد انتقال مى‌یابد.

دست‌ها را پس از کار، قبل از هر غذا، پس از توالت، قبل از شیر دادن کودک و دوشیدن پستان، با آب و صابون باید شست. در زایشگاه و پس از آن در منزل، اندام تناسلى خارجى را باید روزى دو بار شستشو کرد. یک هفته پس از زایمان، مادر مى‌تواند دوش بگیرد ولى استحمام را تا چهار الى پنج هفته باید به تعویق انداخت. ترشح مهبل تا سه چهار هفته ادامه دارد و استعمال یک پَد 'قطعه‌اى پنبه که در لایه‌اى از تنزیب قرار دارد' جاذب آب حداقل تا دو هفته ضرورى به‌نظر مى‌رسد. لباس زیر را هر چهار پنج روز یک بار باید تعویض نمود. پستان‌ها را هر روز با آب و صابون شسته و قبل از شیر دادن بهتر است نوک آنها را با پنبه تمیز که در آب گرم خیس شده باشد پاک نمود. اگر کودک در مکیدن تنبلى نمود و پستان‌ها را از شیر تخلیه نکرد، لازم است مقدار باقى مانده را با دست یا شیردوش دوشید. براى این کار مى‌توان ضربه‌هاى ناچیز به پستان‌ها وارد آورده ولى هرگز نباید آنها را میان دست فشرد. شقاق پستان را فوراً باید درمان نمود و بیش از پیش به نظافت پستان توجه چه شقاق پستان محل مناسبى براى انتشار عفونت به آن است. براى جلوگیرى از شل شدن پستان‌ها بعد از زایمان باید از کرست استفاده نمود و تنها به هنگام شیر دادن، پستان‌ها را آزاد گذاشت. استفاده از شکم‌بند نیز براى جلوگیرى از بزرگ ماندن شکم از دو تا سه هفته بعد از زایمان بسیار مفید مى‌باشد.

در این دوره رژیم غذایى مادر باید پر محتوا و غنى باشد. نیاز به هیچ‌گونه محدودیتى از نظر گوشت، نمک و مایعات نیست، لیکن از پرخورى باید پرهیز کرد. اگر زایمان بدون عارضه و به‌طور طبیعى انجام شده باشد، مادر از همان روز اول مى‌تواند به پهلو بخوابد، روز دوم بنشیند و روز سوم راه برود. لیکن فعالیت زودتر گاهى باعث سقوط رحم و مهبل شده و ناراحتى‌هاى بعدى در بردارد.

بر اثر تغییرات ارگانیسمى که طى دوران باردارى در بدن زن باردار پدیدار گشته است، معمولاً ۶ تا ۸ هفته طول خواهد کشید تا پس از زایمان به حالت عادى و طبیعى باز گردند. بنابر این تا قبل از این مدت که دهانه رحم باز بوده و ترشحات زیادى دارد، اگر آمیزش جنسى صورت گیرد احتمال نفوذ میکرو‌ب‌هاى گوناگون از بیرون به‌داخل رحم و سپس عفونت آن فراوان است. از سوى دیگر چنان‌چه هنگام زایمان بر اندام‌هاى زایشى زن بخیه‌اى خورده باشد ممکن است بر اثر مقاربت تولید خونریزى نموده و یا ایجاد پارگى نماید. بنابراین در جهت پیشگیرى از بروز هر گونه ناهنجارى و عفونت بهتر است مقاربت را تا ۶ الى ۸ هفته بعد از زایمان به تعویق انداخت و براى حاملگى بعدى نیز حداقل ۵/۱ سال به بدن استراحت داد تا مادر قواى از دست رفته خود را باز یافته و براى حاملگى مجدد آمادگى لازم را داشته باشد.

مراجعه به پزشک متخصص زنان در این دوره جهت معاینات پزشکى بسیار ضرورى است تا از بازگشت کلیه اندام‌هاى بدن به حالت اول مطمئن شده و هر گونه عوارض احتمالى برطرف گردند. موضوع دیگرى که در اینجا باید اشاره نمود انجام تمرینات ورزشى است که در بازگشت اندام به‌حالت قبل از حاملگى مادر مؤثر هستند. مادرى که مى‌خواهد اندام طبیعى قبل از حاملگى خود را بازیابد و دچار کمر دردهاى مزمن نگردد باید به ورزش و تمرین بپردازد. ورزش و تمرین، سستى و شل بودن عضلات را اصلاح مى‌کند و چربى‌هایى را که در قسمت فوقانى ران‌ها و ناحیه باسن و شکم او جمع شده است، کم مى‌کند.

باید توجه داشت چون در دوران نه‌ ماهه حاملگی، فعالیت عضلاتى مادر کم بوده است، اکنون که شروع به تمرین مى‌کند باید تمرین‌ها را آهسته و به‌تدریج انجام دهد و هیچ‌گونه خستگى را تحمل نکند و به‌تدریج زمان تمرین را افزایش دهد. مادر مى‌تواند با انجام تمرینات زیر، در این امر مهم توفیق یابد:

تمرین ۱: در حالى که به پشت خوابیده‌اید پنج بار توسط عضلات شکم نفس عمیق بکشید.

تمرین ۲: به پشت بخوابید، بازوهاى خود را به‌طرف خارج دراز کنید، سپس دست‌هاى خود را بالا ببرید به‌طورى که دست‌ها در بالاى بدن به‌طور عمودى به‌هم نزدیک گردند. بعداً به حالت اولیه برگردانید.

تمرین ۳: به پشت بخوابید و سر خود را از زمین بلند کرده و سعى کنید چانه با قفسه سینه تماس پیدا کند. این عمل را ده بار تکرار کنید.

تمرین ۴: به پشت بخوابید و در حالى که ران‌ها کشیده شده است، سر خود را بلند کنید تا چانه با قفسه سینه تماس پیدا کند. سپس به‌تدریج شانه و قسمت بالاتنهٔ خود را از سطح زمین بالا ببرید. در همین زمان بازوهاى خود را در حالت عمومى بالا برده و به‌هم نزدیک کنید ولى سعى نمائید به حالت نشسته درنیائید.

تمرین ۵: هر روز صبح و عصر به مدت پنج دقیقه سینه خود را روى زمین گذاشته و سر را به یک طرف برگردانید و زانوها را در حالى که خم کرده‌اید، دور از هم نگه‌داشته، باسن خود را در حالى که زانوهاى خود را روى زمین گذاشته‌اید بلند کنید.

تمرین ۶: به پشت بخوابید و قسمت بالاى تنه خود را بالا ببرید 'در حالت نیم‌خیز' و در حالى‌که آرنج و بازوهاى خود را روى زمین قرار داده‌اید زانوى چپ خود را به آرامى به‌طرف سینه خود بالا ببرید و در همین زمان پاى راست خود را در حدود ۷ - ۸ سانتى‌متر از سطح زمین بالا نگه‌دارید. این عمل را به‌طور متناوب با پاى دیگر، شش مرتبه انجام دهید و سپس نفس عمیق کشیده، استراحت کنید.

تمرین ۷: در حالى که به پشت خوابیده‌اید و دست‌ها را پهلوى خود قرار داده‌اید پاهاى خود را طورى حرکت دهید که گویى دوچرخه‌اى را مى‌رانید. زانوهاى خود را تا آنجا که مى‌توانید نزدیک قفسه سینه خود بالا بیاورید و انگشت‌هاى خود را به‌طور مستقیم نگه‌دارید.

تمرین ۸: به روى دست بخوابید. در حالى‌که بازوى راست دراز شده است، سر خود را روى بازو قرار دهید. با کف دست دیگر بر روى زمین فشار دهید. سپس آهسته، همان‌طورى که پا را به بالا مى‌برید، هوا را به داخل ریه خود فرو ببرید و موقعى که پا را به پائین مى‌آورید، هوا را بیرون کنید سپس روى دست چپ بخوابید و همین عمل را تکرار کنید.

تمرین ۹: به پشت دراز بکشید، زانوهاى خود را خم نمائید و در حالى‌که کف پاها به زمین اتکاء دارد، دست‌ها را زیر باسن خود قرار دهید و ناحیه باسن خود را آهسته بالا ببرید 'ران‌ها به هم نزدیک باشند' . در این موقع عضلات شکم و ناحیه باسن خود را به حالت انقباض درآورید و شل کنید. این تمرین را چندین بار تکرار کنید.

تمرین ۱۰: در حالى‌که به پشت خوابیده‌اید و زانوها خم شده است و کف پاها و شانه‌ها به زمین اتکاء دارد، هر دو زانو را به یک طرف و سپس به طرف دیگر بچرخانید. موقعى که بدن گرم شد، در حالى‌که زانوها را به یک طرف مى‌برید بازوها را به‌طرف مقابل زانوها حرکت دهید. این عمل را به‌طور متناوب انجام دهید. این تمرین را مى‌توانید شش مرتبه، دوبار در روز انجام دهید.

تمریناتى که در فوق بدان‌ها اشاره شد، پنج تمرین اول را معمولاً از روزهاى سوم و چهارم زایمان به بعد مى‌توان شروع کرد ولى بقیه تمرینات را بهتر است به بعد از پایان هفته ششم زایمان موکول نمود.

مطالب مرتبط